Athraíodh an léitheoireacht ó bhonn le teacht chun cinn an hipirtéacs agus chuir sé bealaí nua ar fáil chun dul i ngleic le heolas téacsúil. Téacs leictreonach a bhíonn i gceist, bíonn ailt sa téacs agus nasctar na hailt le chéile le naisc leictreonacha (Landow, 1997; Landow & Delany, 1991). Tugann na naisc suntas do phríomhphointí an téacs, déanann siad atreisiú ar na hargóintí is tábhachtaí atá ann agus tugann siad léargas ar oscailteacht agus ar chreidiúnacht an téacs. Cuireann na naisc rogha ar fáil don léitheoir dul níos faide ná an téacs atá os a chomhair amach agus ábhar eile ar an idirlíon a roghnú chun a léamh. (Dudeney, Hockly and Pegrum, 2014: 11) Seo a leanas gnéithe éagsúla a bhaineann leis an hipirtéacs:

• Il-líneacht: Ní bhíonn an t-eolas a chuireann hipirtéacsanna i láthair in ord agus mar sin, faightear réidh le hordlathais théacsúla (ailt a léamh in ord, mar shampla). (Landow & Delany, 1991; Slatin, 1991; Bolter, 1998)
• Idirthéacsúlacht: Is feidir leis an léitheoir nasc a dhéanamh idir an téacs atá os a chomhair amach agus téacsanna eile. (Landow & Delany, 1991; Burbules and Callister, 1996)
• Il-údarthacht agus tuairimí éagsúla: Nuair a dhéantar eolas a chur i láthair i dtéacsanna éagsúla, is iomaí údar a bhíonn i gceist agus mar sin, bíonn éagsúlacht tuairimí le sonrú. (Landow, 1997; Barnes, 1994)
• Dí-ábharú and fíorúlacht: Níl an téacs i leabhar a thuilleadh ach i bhfoirm cóid i dtimpeallacht fhíorúil. (Delany and Landow,1993; Slatin, 1991)
• Idirghníomhaíocht: Baineann dhá ghné le hidirghníomhaíocht hipirtéacsanna: is féidir leis an léitheoir a chúrsa féin tríd an téacs a roghnú agus an tuiscint atá aige ar an ábhar a mhúnlú dó féin; is féidir leis an léitheoir dul i ngleic leis an téacs agus eagarthóireacht a dhéanamh air, fáil réidh le cuid de nó an téacs a athrú, tráchtanna a chur leis nó suirbhéanna agus plé a dhéanamh air. (Landow & Delany, 1991; Slatin, 1991; Barnes, 1994)

Chun tuilleadh eolais a fháil, léigh aiste Natalya Sinitskaya maidir le hinniúlacht sa hipirtéacs.

 

Ar chríochnú an aonaid seo, beidh tú in ann:

• na heochairchoincheapa a bhaineann le hinniúlacht sa hipirtéacs a shainmhíniú
• míniú a thabhairt ar an gcaoi a dtéann hipearnaisc i bhfeidhm ar théacs a léamh, téacs a thuiscint agus creidiúnacht an téacs
• acmhainní don seomra ranga a roghnú agus tascanna don inniúlacht sa hipirtéacs a dhearadh do do chuid mac léinn

Comhthéacs foghlama:

Foghlaim féinstiúrtha do theagascóirí nó ábhair oide

An Teicneolaíocht a bheas de dhíth

Ceangal leis an idirlíon

Céard is inniúlacht sa hipirtéacs ann?

Sainmhíniú

Sainmhíníonn Dudeney, Hockly agus Pegrum (2014: 11) inniúlacht sa hipirtéacs mar “the ability to process hyperlinks appropriately and to use hyperlinks effectively to enhance a document or artefact”.

Deir Natalya Sinitskaya “hypertext engages readers in active interaction with the text on inter and intra-textual levels. The process of interaction requires a set of skills that is quite different from traditional print-based literacy”.

• Léitheoireacht nach ndéantar i sraith (Landow and Delany, 1991)

Foghlaimíonn léitheoirí cén chaoi téacs a léamh ach roghanna a dhéanamh faoin gcúrsa a thugann siad. Sealbhaíonn siad scileanna ardoird léitheoireachta trí naisc a dhéanamh ar leibhéil éagsúla téacsúla.

• Léitheoireacht chriticiúil (Barnes, 1994; Bolter, 1998)

Bíonn ar léitheoirí anailís chriticiúil a dhéanamh ar ábharthacht líon mór na mblúirí eolais a chuirtear ar fáil sa hipirtéacs. Anuas air sin, tuigtear do léitheoirí nach mar a shíltear a bhítear i gcás téacsanna áirithe.

• Teagmháil léitheoirlárnach leis an téacs (Barnes, 1994; Landow and Delany, 1991)

Bíonn ról gníomhach ag an léitheoir, roghnaíonn sé an cúrsa a thugann sé tríd an eolas agus tagann sé ar a thuiscint féin air. Tugann sé deis do léitheoirí infheistiú féiniúlachta (Cummins, 2001) a dhéanamh agus ábhair a rachaidh i bhfeidhm orthu go cognaíoch á meas acu.

• Comhoibriú leis an údar (Bolter, 1998; Slatin, 1991)

Ceann de na gnéithe is suntasaí a bhaineann le hipirtéacs is ea go ndéanann sé daonlathú ar an téacs agus go laghdaíonn sé údarás an údair.  Is féidir leis an léitheoir teagmháil a dhéanamh leis an údar agus iad ag iarraidh teacht ar thuiscint ach naisc a roghnú, tráchtanna a scríobh agus naisc eile a chur chuig an údar.

• Scileanna ionramhála (Peters, 1996)

Tá sé níos fusa, níos tapa agus níos éifeachtaí hipirtéacsanna a ionramháil ná téacsanna clóite (cuimhnigh ar chuardach a dhéanamh agus ar sheicealaithe litrithe agus gramadaí).

 

Naisc úsáideacha

• INNIÚLACHT SA HIPIRTÉACS, Sue Barnes, Marymount Manhattan College
• Inniúlacht sa hipirtéacs, Inniúlacht i scileanna idirlín, Taighde le Natalya Sinitskaya

 

Eolas faoi inniúlacht sa hipirtéacs

Hipearnaisc

Hipearnasc is ea focal, frása nó íomhá a thugann chuig cuid eile den doiciméad nó chuig doiciméad eile thú nuair a chliceálann tú air. Bíonn hipearnaisc ar beagnach gach leathanach idirlín agus mar sin bíonn an léitheoir in ann dul ó leathanach go leathanach. Is minic a bhíonn dath gorm ar hipearnaisc agus líne fúthu ach ní gá go mbeadh. Nuair a chuireann tú an tsaighead os cionn hipearnaisc, ba chóir go n-athródh sé ina lámh beag in aice leis an nasc. Nuair a chliceálann tú air, osclófar leathanach nua nó tabharfar chuig áit eile ar an leathanach céanna thú.

Feictear hipearnaisc nó ‘naisc’ mar a thugtar orthu, ar suímh ghréasáin go mion minic ach bíonn siad ar fáil i doiciméid eile chomh maith céanna. Áirítear ar na doiciméid sin ciclipéidí, gluaiseanna, foclóirí agus foinsí tagartha eile. Oibríonn na naisc ar an gcaoi chéanna agus a oibríonn siad ar líne agus tugann siad an léitheoir ó leathanach go leathanach. Go bunúsach, is féidir eolas a bhrabhsáil go sciobtha agus hipearnaisc in úsáid.

Sainmhíniú le http://techterms.com/

 

Hipirtéacs

Córas bunachar sonraí speisialta a cheap Ted Nelson sa 1960idí, inar féidir rudaí (téacs, pictiúir, ceol, clár, srl) a cheangal le chéile go cruthaitheach. Nuair a roghnaíonn tú rud amháin, is féidir leat na rudaí eile lena gceanglaítear é a fheiceáil. Is féidir bogadh ó rud go rud eile cé go bhféadfadh go mbeadh foirmeacha éagsúla i gceist. Mar shampla, agus tú léamh doiciméid faoi Mozart, d’fhéadfá cliceáil ar an bhfrása coinséartó veidhlín in A Mór, agus go dtiocfadh scór aníos nó taifead den choinséartó fiú. Dá gcliceálfá ar an ainm Mozart, b’fhéidir go dtiocfadh íomhánna de chun cinn. Tugtar naisc hipirtéacs nó cnaipí hipirtéacs ar na deilbhíní a roghnaíonn tú chun na rudaí a bhaineann leis an ábhar a fheiceáil.

Bíonn córais hipirtéacs an-úsáideach chun bunachair mhóra sonraí ina bhfuil an-chuid eolais nach mbaineann lena chéile a eagrú agus chun brabhsáil a dhéanamh ar bhunachair mhóra. Tá roinnt córas hipirtéacs ar fáil do ríomhairí Apple Macintosh agus do ríomhairí pearsanta ar féidir iad a úsáid chun do bhunachair shonraí féin a fhorbairt. Tugtar córas ceapadóireachta ar na córais sin. Le Vangie Beal.

 

Céard é an chéad chéim eile?

• Inniúlacht i dtéacsanna i gcló 
• Inniúlacht sa chlibeáil 
• Inniúlacht sna meáin amhairc agus sna
  hilmheáin 
• Inniúlacht sa chluichíocht 
• Inniúlacht sa soghluaisteacht 
• Inniúlacht sa chódú agus sa teicneolaíocht 

 

Leabharliosta

• Barnes, S. (1994) Hypertext literacy. Interpersonal Computing and Technology, 2 (4), pp.24-36. Ar fáil ar líne ag http://www.helsinki.fi/science/optek/1994/n4/barnes.txt
• Bolter, D.J (1998) Hypertext and the question of visual literacy. Reinkin, D. (ed.) Handbook of literacy and technology: Transformations in a post-typographic world, pp. 3-14. Mahwah, N.J. Lawrence Erlbaum Associates, Publishers
• Burbules, N. and Callister, T. (1996) Knowledge at the crossroads: Some alternative futures of hypertext learning environments. Educational Theory, 46 (1), pp.23-50
• Landow, G. (1997) Hypertext 2.0. Baltimore/London: The John Hopkins University Press
• Landow, G. and Delany, P. (1991) Hypertext, hypermedia and literary studies: The state of the art. Delany, P. and Landow, G. (eds.) Hypermedia and literary studies, pp.3-53. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press
• Peters, M. (1996) Critical literacy and digital texts. Educational Theory, 46 (1), pp.51-70
• Slatin, J. (1991) Reading hypertext: Order and coherence in a new medium. Delany, P. and Landow, G. (eds.) Hypermedia and literary studies, pp.153-171. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press

 

Foinse:  DigiLanguages        Údar:  Alexandre Jacquot